1. Những thứ không cần thiết
Trong bài thơ Lậu Thất Minh, Lưu Vũ Tích từng viết: “Sơn bất tại cao, hữu tiên tắc danh. Thủy bất tại thâm, hữu long tắc linh.” – Núi không cần cao, có Tiên thì trở nên nổi tiếng; sông không cần sâu, có Rồng thì trở nên linh thiêng. Câu thơ nhấn mạnh rằng giá trị thật sự không nằm ở vật chất bề ngoài, mà ở bản chất và tinh thần bên trong.
Trong nhà, những vật dụng vô dụng không chỉ chiếm diện tích mà còn đè nặng tinh thần. Sự lưu luyến với đồ vật thừa thãi chính là biểu hiện của nỗi lo quá khứ và tương lai – một “nhà tù tâm trí” do chính chúng ta tạo ra.
Nhà văn Thoreau trong Walden từng khẳng định: “Tôi muốn sống sâu sắc, sống đơn giản và thật vững chãi.” Tư tưởng đó gần gũi với lý tưởng sống của Đào Uyên Minh – người tìm thấy niềm vui trong sự thanh tĩnh và giản dị, nơi “hái cúc dưới hàng rào phía đông” và “nhìn ngắm núi phía nam”.
Câu nói: “Mọi thứ trở nên quý giá hơn khi chúng hiếm hoi, và tình yêu trở nên tử tế hơn khi ta già đi” không chỉ dành cho tình cảm mà còn là lời nhắc nhở về sự tinh gọn trong đời sống vật chất. Chủ nghĩa tối giản cũng dạy ta: “Sở hữu ít hơn để sống nhiều hơn” – một triết lý tương đồng với lời dạy của Khổng Tử về lối sống tiết kiệm, biết đủ.
Khi buông bỏ những thứ không cần thiết, ta mới tìm lại được sự an yên trong cuộc sống hiện đại đầy hỗn loạn. Như câu ngạn ngữ xưa: “Lưu thủy bất hủ, hộ xu bất lâu, động dã” – nước chảy không ôi, then cửa không mục, vì luôn vận động. Chỉ khi biết loại bỏ cái cũ và đón nhận cái mới, cuộc sống mới có thể phát triển và luôn tiến về phía trước.
2. Thức ăn dư thừa
Trong Châu Tử Gia Huấn có câu: “Nhất chúc nhất phạn, đương tư lai xứ bất dị; Bán ty bán lũ, hằng niệm vật lực duy nan” – nhắc nhở chúng ta trân trọng từng hạt cơm, từng sợi vải vì tất cả đều là kết tinh của mồ hôi và công sức. Lãng phí thức ăn không chỉ là hành động thiếu trách nhiệm mà còn là sự vô ơn với lao động.
Từ thời Ai Cập cổ đại, người dân đã tôn thờ thần Osiris – vị thần mùa màng, thể hiện sự tri ân sâu sắc với nông sản và lương thực. Tương tự, triết gia Socrates từng nói: “Sự hài lòng là tài sản tự nhiên, còn xa xỉ là nghèo đói giả tạo.” Câu nói là lời cảnh tỉnh về những hậu quả tinh thần mà sự dư thừa và lãng phí mang lại.
Trong Trăm bản tình ca, nhà thơ Pablo Neruda khắc họa vẻ đẹp của tình yêu giản dị, không cần sự hào nhoáng: “Tình yêu ở những ngày bình thường, không quanh bàn tiệc giàu có.” Michael Pollan trong The Omnivore’s Dilemma cũng chỉ ra rằng hệ thống thực phẩm hiện đại đang đẩy nhân loại vào vòng xoáy tiêu thụ thái quá, khiến môi trường và sức khỏe bị tổn thương.
Tư tưởng phương Đông cũng nhấn mạnh tiết độ trong ăn uống. Kinh Dịch dạy: “Ăn uống tiết kiệm để giữ gìn sức khỏe,” còn Seneca – triết gia La Mã cổ đại – cho rằng: “Không phải thứ bạn ăn mà là thứ bạn tiêu hóa khiến bạn khỏe mạnh.” Cả hai đều đề cao sự điều độ và tỉnh thức trong sinh hoạt.
Ngày nay, khi nhịp sống hối hả kéo theo lối sống tiêu dùng nhanh, thực phẩm dư thừa, đồ dùng một lần và sự tiện lợi vô thức đang tạo áp lực nặng nề lên môi trường. Điều này hoàn toàn trái ngược với lời dạy xưa về tiết kiệm – một đức hạnh cần được khơi lại để sống hài hòa và bền vững hơn với thiên nhiên.
3. Cảm xúc tiêu cực
Nhà tâm lý học nổi tiếng Daniel Goleman, trong cuốn Trí tuệ cảm xúc, từng nhấn mạnh: “Trí tuệ cảm xúc là yếu tố quyết định sự thành công và hạnh phúc.” Ông cho rằng khả năng nhận biết và điều tiết cảm xúc không chỉ nâng cao chất lượng cuộc sống cá nhân mà còn giúp chúng ta phục hồi nội lực, thích nghi tốt hơn với thử thách.
Câu tục ngữ Trung Hoa “Một nụ cười thêm mười tuổi, một nỗi buồn bạc mái đầu” là minh chứng rõ ràng cho ảnh hưởng sâu sắc của cảm xúc đến sức khỏe thể chất và tinh thần. Khi tâm an, thân mới khỏe – điều này cũng phản ánh tầm quan trọng của thái độ sống tích cực.
Trong To the Lighthouse, Virginia Woolf tinh tế mô tả sự chuyển biến tâm trạng của nhân vật, cho thấy rằng chỉ cần thay đổi trong cảm xúc nhỏ cũng có thể tạo nên sự thay đổi lớn trong cuộc sống. Bà viết: “Nếu có thể rũ bỏ những muộn phiền trong lòng, ta sẽ nghe được tiếng nói tinh tế nhất của cuộc đời.” Thông điệp ấy khuyến khích mỗi người hãy học cách buông bỏ cảm xúc tiêu cực để cảm nhận trọn vẹn vẻ đẹp của cuộc sống.
Phật giáo dạy ta đối mặt với cảm xúc bằng lòng từ bi và sự tỉnh thức. Trong Kinh Pháp Cú, có câu: “Nếu tâm trí an hòa, con đường sẽ mở ra,” nhấn mạnh vai trò của sự an ổn nội tâm trong hành trình hướng tới trí tuệ và hạnh phúc. Ngày nay, thiền chánh niệm được ứng dụng rộng rãi trong tâm lý học hiện đại như một công cụ hiệu quả để kiểm soát cảm xúc.
Tác phẩm Anna Karenina của Leo Tolstoy là một ví dụ điển hình cho việc cảm xúc tiêu cực như ghen tuông, bất mãn, nếu không được giải tỏa, sẽ dần ăn mòn tinh thần và đẩy con người vào bi kịch. Cảm xúc tiêu cực giống như dòng nước ngầm – âm thầm nhưng có thể cuốn trôi mọi thứ nếu không kiểm soát.
4. Nợ nần
“Đừng để chiếc ví của bạn trở thành khu vườn khốn khổ, đầy những hối tiếc vì đã mua sắm,” – một phiên bản hiện đại đầy sắc sảo của lời cảnh báo mà Shakespeare từng viết: “Người đi vay trở thành nô lệ của chủ nợ.”
Trong Gulliver’s Travels, Jonathan Swift sử dụng hình ảnh Lilliput với những sợi dây mỏng ràng buộc Gulliver như một phép ẩn dụ tinh tế cho sự trói buộc bởi nợ nần – ban đầu là nhỏ nhặt nhưng dần trở thành xiềng xích lớn lao cướp đi tự do.
Từ trí tuệ dân gian đến văn học cổ điển, tất cả đều nhắc nhở con người hãy cẩn trọng với nợ vì nó là khởi đầu của mất mát và bất ổn. Câu tục ngữ phương Tây: “Tiền không phải là cội nguồn của cái ác, mà chính lòng tham mới là căn nguyên” đã lột tả bản chất sâu xa của vấn đề.
Chìa khóa để tránh lún sâu vào nợ là biết phân biệt giữa mong muốn và nhu cầu, giữ sự tỉnh táo trước cám dỗ vật chất. Giống như chú chim trong truyện ngụ ngôn Aesop – đánh đổi bộ lông đẹp để lấy vài đồng bạc, cuối cùng mất đi sự tự do và bản sắc.
Cổ ngữ có câu: “Thủy tích thạch xuyên” – nước nhỏ giọt lâu ngày cũng có thể xuyên thủng đá. Điều này nhấn mạnh tầm quan trọng của sự kiên trì và tiết kiệm trong việc xây dựng tài chính bền vững. Nhân vật keo kiệt trong Eugénie Grandet của Balzac dù bị cực đoan hóa, nhưng lại phản ánh một mặt giá trị của việc chi tiêu thận trọng và tích lũy có kế hoạch.
Khổng Tử từng nói trong Luận Ngữ: “Người quân tử yêu tiền, nhưng kiếm tiền một cách chính đáng.” Việc tiết kiệm hợp lý và đầu tư đúng đắn không chỉ tạo dựng nền tảng tài chính vững chắc mà còn mang lại sự tự do và an tâm trong cuộc sống.
Như câu Kinh Thánh từng viết: “Gia đình là bến đỗ của tâm hồn và là điểm khởi đầu cho mọi ước mơ.” Khi gia đình ổn định, yêu thương và vững về tài chính, đó sẽ là nguồn sức mạnh to lớn giúp ta tránh xa cảm xúc tiêu cực, vật chất dư thừa và nợ nần chồng chất.